واکنش وارونه یکی از انواع ساز و کارهای دفاعی است که در سطح ناخودآگاه عمل می کند. در طی این واکنش فرد تلاش می‌کند امیال و غرایز غیر قابل قبول خود را به شکلی وارونه ابراز نماید. در همین راستا اگر احساس نفرت شدیدی را در درون خود تجربه کند، آن را در قالب دوستی اغراق آمیز نشان می‌دهد. به این ترتیب واکنش وارونه به او کمک می کند تا از شر تنش‌های منفی ناشی از امیال خود رهایی یابد. ما در ادامه این مقاله به توضیحات بیشتری در مورد این مکانیسم دفاعی پرداخته ایم.

منبع: واکنش وارونه | چند مثال برای مکانیسم واکنش وارونه

مکانیسم دفاعی واکنش وارونه | آشنایی با مکانیسم های دفاعی

قبل از آشنایی با مفهوم واکنش وارونه ابتدا باید به این سوال پاسخ دهیم که اصلا مکانیسم های دفاعی چه هستند و چه عملکردی در سطح روان انسان دارند؟ طبق نظریه روانکاوی فروید مکانیسم های دفاعی هرگونه ساز و کار ناخودآگاهی هستند که از روان انسان در برابر تنش های درونی و بیرونی محافظت می کنند.

در واقع این مکانیسم ها اجازه نمی دهند که فرد با اضطراب های ناشی از امیال، غرایز و عواطف غیر قابل قبول خود مواجه شود. فروید و روان کاوان پسا فرویدی معتقد بودند که مکانیسم های دفاعی از طریق راهبردهای مختلفی ابراز می شوند. از همین رو تاکنون انواع مختلفی از آن ها شناسایی شده اند که واکنش وارونه یکی از آن ها است.

مکانیسم دفاعی واکنش وارونه چیست؟

مکانیسم دفاعی واکنش وارونه یا reaction formation زمانی اتفاق می‌افتد که فرد نوعی احساس اجبار برای بیان یا انجام آنچه خلاف خواسته های خود است را در درونش احساس می‌کند. این مکانیسم دفاعی در حقیقت برای فرار از تنبیه های اجتماعی پدید آمده است. در هیمن راستا هرگاه انسان ها دچار امیال و خواسته هایی می شوند که خلاف اخلاقیات یا هنجارهای اجتماعی است؛ امکان دارد از مکانیسم دفاعی واکنش وارونه استفاده نمایند.

مثال هایی از کاربرد مکانیسم دفاعی واکنش وارونه در زندگی روزمره

همه ما در زندگی روزمره ممکن است امیال و خواسته هایی را تجربه کنیم که خلاف اخلاقیات یا هنجارهای اجتماعی باشند. در این شرایط ممکن است به طور ناخودآگاه استفاده از مکانیسم دفاعی واکنش وارونه اتفاق بیافتد.

برای مثال تصور کنید مادری فرزندی ناخواسته را به دنیا می‌آورد و از این موضوع شاکی است. با این حال اجتماع هرگز نارضایتی یک مادر از سرپرستی کودک خود را نمی‌پذیرد و این مسئله می‌تواند تنش‌ها و احساسات دردناکی را برای مادر به همراه بیاورد. در این شرایط فرد ممکن است با احساس نگرانی مفرط در مورد سلامتی فرزند و ابراز احساسات مفرط نسبت به او به این تنش ها پاسخ دهد و با این رفتار به نوعی احساس نارضایتی خود را انکار نماید.

از جمله دیگر مثال های رایجی که در این زمینه وجود دارد می‌تواند به هم جنس گرایانی اشاره کرد که از ابراز گرایش جنسی خود شرم یا ترس دارند. آن‌ها در این شرایط ممکن است به طور افراطی دائما از هم جنس گرایان انتقاد کنند و به نوعی مکررا بیزاری خود را از این موضوع نشان دهند. همچنین آن ها تلاش می‌کنند همواره به دیگران نشان دهند که گرایش جنسی دگر جنس خواهانه ای دارند و هرگز به هم جنس گرایی علاقه ای ندارند. همه این واکنش های وارونه نوعی فرار است که به فرد کمک می کند از آن احساس ناخوشایند ترس یا شرم اجتناب نماید.

نحوه تشخیص واکنش وارونه

مشخصه بارز واکنش وارونه اغراق آمیز بودن یا افراطی بودن رفتارهای فرد است. برای مثال زمانی که فرد به طور بسیار اغراق آمیز از موضوعی ابراز انزجار می‌کند احتمال اینکه این واکنش او نوعی مکانیسم دفاعی باشد وجود دارد. با این حال همواره در نظر داشته باشید که ساز و کارهای دفاعی در سطح ناخودآگاه اتفاق می افتند.

در نتیجه خود فرد در زمان حال از به کار بردن آن ها خبر ندارد. پس اگر در این باره به او بازخورد بدهید به احتمال زیاد با مقاومت یا حتی عصبانیت او روبرو خواهید شد. در نتیجه تشخیص اینکه چه چیز واکنش دفاعی است و نحوه بازخورد دهی در مورد آن را باید به یک متخصص روانشناس واگذار نمایید.

سخن آخر

همانند هر مکانیسم دفاعی دیگر استفاده افراطی از مکانیسم دفاعی واکنش وارونه می‌تواند آسیب زا باشد و زمینه بروز انواع مشکلات روان رنجوری را برای فرد فراهم نماید. برای اینکه به فردی که از این ساز و کار دفاعی بیش از حد استفاده می کند کمک نمایید لازم است موضعی غیرقضاوتی در برابر او اتخاذ کنید، قدرت همدلی خود را بالا ببرید و اجازه دهید تا او بتواند با شما در مورد امیال و خواسته های غیر قابل قبول خود نیز صحبت کند.

البته این کار برای همه افراد آسان نیست در نتیجه کمک گرفتن از جلسات روان درمانی و مراجعه به روانشناسان آموزش دیده در این حوزه می تواند تاثیر بیشتری در این زمینه داشته باشد.

برای دریافت مشاوره در زمینه مکانیسم دفاعی واکنش وارونه می‌توانید در هر ساعت از روز برای مشاوره تلفنی از طریق شماره 02191002360 و یا از طریق تلفن ثابت با شماره 9099070354 جهت ارتباط با برترین متخصصان در مرکز مشاوره روانشناسی ذهن نو تماس حاصل نمایید.

سوالات متداول

آیا نفرت از یک موضوع واکنش وارونه است و تمایل فرد به آن موضوع را نشان می دهد؟

خیر، هر نوع نفرتی یا واکنش منفی به یک موضوع را نمی توان به عنوان مکانیسم دفاعی در نظر گرفت. نفرت زمانی که بسیار اغراق آمیز و افراطی باشد می تواند به عنوان یک ساز و کار دفاعی در نظر گرفته شود. با این حال لازم است تشخیص دقیق تر این موضوع را به یک متخصص واگذار نمایید.

سوالی دارید؟ با ما تماس بگیرید

تماس با برترین مشاوران از طریق تلفن ثابت در سراسر کشور از 8 صبح الی 12 شب حتی ایام تعطیل

سراسر کشور :9099070354

جهت مشاوره تلفنی با موبایل و رزرو وقت حضوری

شماره تماس با موبایل : 02191002360

منبع: واکنش وارونه | چند مثال برای مکانیسم واکنش وارونه